Có bao giờ bạn tự hỏi cở sở hạ tầng là gì, kiến trúc hạ và thượng tầng là gì chưa? Đó là những thuật ngữ cơ bản trong xã hội hiện nay, khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội. Vậy để hiểu rõ hơn về hai khái niệm trên cùng tìm hiểu với ATP Land trong bài viết dưới đây nhé!
Cơ sở hạ tầng là gì
Cơ sở hạ tầng theo phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử: Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội.
Như vậy, thực chất đây là nói cơ sở kinh tế của xã hội; không phải nói kết cấu hạ tầng kỹ thuật của xã hội – là cái thuộc vể lực lượng sản xuất, đây cũng chính là câu trả lời cho câu hỏi cơ sở hạ tầng là gì.
Về mặt kết cấu của cơ sở hạ tầng
- Quan hệ sản xuất thống trị;
- Những quan hệ sản xuất là tàn dư của xã hội trước đó;
- Những quan hệ sản xuất là mầm mống của xã hội sau.
Trong đó, quan hệ sản xuất thống trị giữ địa vị chi phối, có nhiệm vụ chủ đạo và quyết định thuộc tính, điểm đặc biệt của một cơ sở hạ tầng chắc chắn. Tuy vậy, hai kiểu quan hệ sản xuất còn lại cũng có nhiệm vụ chắc chắn.
Ví dụ: Trong mô hình kinh tế – xã hội tư bản chủ nghĩa, có quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa (thống trị), quan hệ sản xuất phong kiến (đã lỗi thời của xã hội trước) và quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa (mầm mống của tương lai).
- Nếu xét trong nội bộ phương thức sản xuất, quan hệ sản xuất là hình thức tăng trưởng của lực lượng sản xuất. Còn nếu xét trong tổng thể các quan hệ xã hội, các quan hệ sản xuất hợp thành cơ sở kinh tế của xã hội đấy. đấy là cơ sở hiện thực để trên đấy con người dựng có thể kiến trúc thượng tầng tương ứng.
- Trong xã hội có đối kháng giai cấp thì tính chất của đối kháng giai cấp và sự cãi vả xã hội xuất phát từ cơ sở hạ tầng.
Kiến trúc thượng tầng là gì
Kiến trúc thượng tầng theo chủ nghĩa duy vật lịch sử: Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những khái niệm, tư tưởng xã hội, những thiết chế tương ứng và những quan hệ nội tại của chúng được hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định.
Ở đây, ta cần phân biệt “kiến trúc thượng tầng” trong triết học với ngành kiến trúc – tạo ra. Đây cũng là câu trả lời cho câu hỏi Kiến trúc thượng tần là gì?
>> Xem thêm: Kiến trúc thượng tầng và những điều bạn cần biết
Các thành tố từ mặt kết cấu, kiến trúc tượng tầng
- Những quan điểm, tư tưởng xã hội: đó là những quan điểm về chính trị, pháp quyền, triết học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật…
- Những thiết chế xã hội tương ứng: đó là nhà nước (gồm quốc hội, chính phủ, quân đội, công an, tòa án…), đảng phái, giáo hội, hội nghề nghiệp và những đoàn thể xã hội khác.
Trong số đó, mỗi yếu tố của kiến trúc thượng tầng có dấu hiệu và quy luật tăng trưởng riêng. Nhưng chúng đều liên lạc với nhau và đều nảy sinh từ cơ sở hạ tầng, phản ánh cơ sở hạ tầng, trong số đó nhà nước là tiêu chí có quyền lực mãnh liệt nhất. Chủ đạo nhờ có nhà nước mà tư tưởng của giai cấp thống trị mới trở nên tư tưởng thống trị toàn xã hội.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng gồm có hệ tư tưởng và các thiết chế của giai cấp thống trị (như chủ nô, địa chủ, tư sản…); các quan điểm và tổ chức của giai cấp bị trị (như nô lệ, tá điền, công nhân…) đối lập với giai cấp thống trị; tàn dư của các khái niệm xã hội đã lỗi thời; quan điểm của các tầng lớp trung gian (như trí thức, nông dân…)…
Hệ tư tưởng và thiết chế của giai cấp thống trị quyết định tính chất cơ bản của tất cả kiến trúc thượng tầng.
Tính giai cấp của kiến trúc thượng tầng biểu hiện rõ ở sự đối lập về quan điểm tư tưởng và cuộc đấu tranh chính trị – tư tưởng của các giai cấp đối kháng.,tranh chấp đối kháng trong kiến trúc thượng tầng bắt nguồn từ tranh chấp trong cơ sở hạ tầng.
Sự kết nối biện chứng của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ biện chứng, biểu hiện ở những điểm sau:
1. Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng, đấy là quy luật rộng rãi của mỗi hình thái kinh tế – xã hội
Cơ sở hạ tầng là cơ sở sản sinh ra kiến trúc thượng tầng tương ứng. Kiến trúc thượng tầng chẳng thể khởi phát từ đâu ngoài cơ sở hạ tầng của nó. Cơ sở hạ tầng ra sao thì kiến trúc thượng tầng như thế ấy.
Quan hệ kinh tế, quan hệ sản xuất quyết định quan hệ về chủ đạo trị, pháp luật và tư tưởng. Do đó, giai cấp nào giữ địa vị thống trị về mặt kinh tế thì nó cũng thống trị về mặt kiến trúc thượng tầng xã hội.
– Nếu như cơ sở hạ tầng có sự thay đổi thì sớm muộn kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi theo chu trình điều chỉnh đó không những xảy ra trong giai đoạn Cách mạng từ hình thái kinh tế – xã hội này sang mô hình kinh tế – xã hội khác, mà còn diễn ra trong bản thân mỗi hình thái kinh tế – xã hội.
Như C. Mác đã viết: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng”.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, sự điều chỉnh đấy phải thông qua quá trình tranh đấu giai cấp gay go, khó khăn. tác nhân của chu trình đấy xét đến cùng là vì sự tăng trưởng của lực lượng sản xuất. tuy vậy, sự phát triển của lực lượng sản xuất chỉ trực tiếp gây ra sự biến đổi của cơ sở hạ tầng, đến lượt nó mới làm cho kiến trúc thượng tầng thay đổi một cách căn bản.
2. Kiến trúc thượng tầng có tính độc lập tương đối và có vai trò ảnh hưởng trở lại lên cơ sở hạ tầng
Tuy cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng tuy nhiên chủ nghĩa Mác – Lênin cũng luôn nhấn mạnh tính độc lập tương đối và năng lực ảnh hưởng của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng:
Sự ảnh hưởng của kiến trúc thượng tầng thể hiện trước tiên ở tính năng chính trị – xã hội của nó.
Kiến trúc thượng tầng có chức năng bảo vệ, là một công cụ đắc lực để củng cố, duy trì sự tăng trưởng của cơ sở hạ tầng tạo ra nó, đồng thời tranh đấu xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ và kiến trúc thượng tầng cũ.
– Đồng thời, mỗi bộ phận, thành tố khác nhau thuộc kiến trúc thượng tầng cũng đều có thể ảnh hưởng ít nhiều lên cơ sở hạ tầng. Trong số đó, nhà nước có vai trò quan trọng quan trọng, có thể ảnh hưởng lớn nhất và trực tiếp nhất lên cơ sở hạ tầng.
Những phòng ban đấy tác động lên cơ sở hạ tầng theo những cơ chế khác nhau, bằng nhiều hình thức không giống nhau. Đương nhiên, sự vận động của các phòng ban thuộc kiến trúc thượng tần không phải bao giờ cũng theo một hướng duy nhất. Đôi khi, giữa các bộ phận này cũng nảy sinh trạng thái không đồng đều, thậm chí mâu thuẫn, chống đối nhau.
Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, kiến trúc thượng tầng, nhất là nhà nước giữ nhiệm vụ đặc biệt quan trọng.
Nếu không có chủ đạo quyền của giải cấp công nhân và nhân dân lao động thì không thể tạo ra được cơ sở hạ tầng của chủ nghĩa xã hội. Nhà nước xã hội chủ nghĩa là công cụ đắc lực để cải tạo và xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ, tạo lập cơ sở hạ tầng mới.
– Sự tác động của kiến trúc thượng tầng nếu phù hợp, cùng chiều tăng trưởng với cơ sở hạ tầng thì sự ảnh hưởng đấy mang lại đạt kết quả tốt thúc đẩy sự tiến bộ xã hội. Đấy là khi sự ảnh hưởng của kiến trúc thượng tầng tuần theo những quy luật kinh tế, quy luật xã hội khách quan.
Còn trong hoàn cảnh ngược chiều (làm trái quy luật), sự tác động của kiến trúc thượng tầng lên cơ sở hạ tầng sẽ là tiêu cực, cản trở sự tăng trưởng xã hội.
Sự tác động mạnh mẽ cua kiến trúc thượng tầng lên cơ sở hạ tầng là không có khả năng nghi ngờ.
Song, nếu như quá làm nổi bậc vai trò của sự tác động đó đến mức phủ nhận tính tất yếu của những quy luật kinh tế khách quan, của sự vận động xã hội thì sẽ rơi vào sai lầm duy tâm chủ quan.
Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định sự sản xuất vật chất và tái sản xuất ra đời sống xã hội là nhân tố quyết định, nếu như xét đến cùng, đối với lịch sử, nghĩa là đối với cả các lĩnh vực của văn hóa, tinh thần nói chung. (Tuy nhiên, chúng ta không nên phép hiểu sản xuất là nhân tố quyết định độc nhất; nếu coi đó là độc nhất thì vô hình trung đã xuyên tạc quan điểm của chủ nghĩa Mác).
Liên hệ với thực tế tình hình quá độ ở Việt Nam hiện nay
Về Cơ sở hạ tầng
– Cơ sở hạ tầng trong thời kỳ quá độ ở nước ta ngày nay gồm có các kiểu quan hệ sản xuất gắn liền với các hình thức sở hữu khác nhau. Các hình thức có được này tương ứng với các thành phần kinh tế khác nhau, thậm chí đối lập nhau, nhưng cùng hiện hữu trong một cơ cấu kinh tế thống nhất theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Ở nước ta hiện nay, các hình thức sở hữu căn bản gồm có được nhà nước (hay sở hữu toàn dân, trong đó nhà nước là đại diện của nhân dân), sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân. Các thành phần kinh gồm kinh tế nhà nước; kinh tế tập thể, hợp tác xã; kinh tế tư nhân; kinh tế có số tiền đầu tư của nước ngoài.
Ví dụ:
+ Kinh tế nhà nước: Tiêu biểu là các tập đoàn Viettel, PVN, EVN, Vietnam Airline, Vinamilk…
+ Kinh tế tập thể, hợp tác xã: Tiêu biểu là các hợp tác xã nội nghiệp, công nghiệp ở các địa phương.
+ Kinh tế tư nhân: Tiêu biểu là các tập đoàn Vingroup, FLC, Massan, Vietjet…
+ Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: Tiêu biểu là Toyota Vietnam, Huyndai Vietnam…
Nền kinh tế Viet Nam hiện nay là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, cùng lúc đó cam kết định hướng xã hội chủ nghĩa. đó là nền kinh tế tối tân và hội nhập quốc tế, có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chính, kinh tế tư nhân là động lực đặc biệt của nền kinh tế, các thành phần kinh tế khác được khuyến khích tăng trưởng hết mọi tiềm năng.
Về Kiến trúc thượng tầng
Trong tạo ra kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước Việt Nam khẳng định: lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng. thiết lập hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa mang thuộc tính giai cấp công nhân, do đội tiên phong của giai cấp công nhân là Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, cam kết để nhân dân là người làm chủ xã hội.
Các tổ chức, bộ máy thuộc hệ thống Chính trị như Đảng Cộng sản, Quốc hội, Chính phủ, quân đội, công an, tòa án, ngân hàng… không tồn tại vì ích lợi của riêng nó mà là để đáp ứng nhân dân, hành động cho được phương châm mọi ích lợi, quyền lực đều thuộc về nhân dân.
Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng hoặc kiến trúc thượng tầng là một bước giải quyết tranh chấp giữa chúng. Việc tăng trưởng và củng cố cơ sở hạ tầng, điều chỉnh và củng cố các phòng ban của kiến trúc thượng tầng là một quá trình lâu dài, gian khổ, xảy ra trong suốt thời kỳ quá độ.
Trên đây là những thông tin giúp bạn giải đáp thắc mắc cơ sở hạ tầng là gì & kiến trúc thượng tầng là gì. Cám ơn đã theo dõi bài viết tại ATP Land.